Prawo panoramy, czyli krótki przewodnik o tym jak legalnie filmować miasto
Od wielu lat pokutuje przekonanie, że nie można publikować zdjęć lub filmów miast, na których – najczęściej w tle – znajdują się pewne charakterystyczne i kojarzone z nimi obiekty. Przykładowo w Warszawie dotyczyć może to chociażby Pałacu Kultury i Nauki czy Stadionu Narodowego. Tymczasem instytucja prawa panoramy umożliwia komercyjne wykorzystanie takich materiałów, co bez wątpienia daje duże możliwości branży kreatywnej i eventowej. Dobrze o tym pamiętać.
Przekonanie związane z zakazem publikacji zdjęć i filmów, na których mogą pojawiać się pewne obiekty, jak np. wspomniany już Pałac Kultury i Nauki w Warszawie, niewątpliwie związane jest ze stanowiskiem wydanym wiele lat temu przez zarząd samego Pałacu Kultury i Nauki sp. z o.o., w którym poinformowano, ,,iż na podstawie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993 r. (tekst jednolity Dz. U. 2003 r. Nr 153 poz. 1503), ustawy Prawo własności przemysłowej z dnia 30 czerwca 2000 r. (tekst jednolity: Dz. U. 2003 r. Nr 119 poz. 1117), ustawy Prawo autorskie z dnia 4 lutego 1994 r. (tekst jednolity: Dz. U. 2006 r. Nr 90 poz. 631) oraz Kodeksu cywilnego przysługują mu wyłączne prawa do znaku towarowego, jakim jest wizerunek Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie, jak też symbole graficzne i przestrzenne oraz zdjęcia nawiązujące do niego. Wszelkie formy, sposoby jego wykorzystania wymagają pisemnej zgody zarządcy obiektu. Wyjątek stanowią ujęcia obiektu sporządzone dla celów prywatnych, nie zaś dla celów komercyjnych czy zawodowych. Wszystkie wnioski dotyczące wykorzystania wizerunku PKiN rozpatrywane są indywidualnie. Należy je kierować na adres e-mail: zarzad@pkin.pl lub do kancelarii ogólnej ZPKiN sp. z o.o., piętro 16, pok. 1606”.
Jak jest naprawdę?
Analizując słuszność i legalność powyżej przytoczonego stanowiska należy odwołać się do art. 33 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Otóż zgodnie z tym przepisem: ,,wolno rozpowszechniać utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku”.
Przepis ten wprowadza więc wyjątek od zasady monopolu twórcy zezwalając – na zasadzie dozwolonego użytku, przy spełnieniu konkretnych warunków – do rozpowszechniania (czyli również fotografowania i filmowania) utworów. Jednym z warunków uprawniających do korzystania z tego wyjątku jest wystawienie utworów na stałe, tj. by były one stale i trwale połączone z gruntem. Niewątpliwie warunek ten spełniają wszelkie budynki i obiekty architektoniczne, a także umieszczone na stałe rzeźby. Nieobjęte tym przepisem są natomiast sezonowe i tymczasowe wystawy czy instalacje artystyczne, których (bez uzyskania stosownych zezwoleń) fotografować i filmować już nie można.
Dodatkowo – na co warto zwrócić uwagę – przepis ten obejmuje jedynie utwory usytuowane w miejscach publicznych, dostępnych dla każdego. Można to interpretować jako miejsca dostępne bez konieczności uiszczenia opłaty1, jak również miejsca prywatne, które są widoczne bez żadnych przeszkód z miejsc ogólnie dostępnych2. Przepis ten zaś nie obejmuje, czyli nie zezwala na fotografowanie czy filmowanie utworów w środku budynków, nawet publicznych, takich jak urzędy, muzea czy dworce. Oznacza to, iż na podstawie art. 33 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, nie jesteśmy uprawnieni do fotografowania np. rzeźby znajdującej się wewnątrz banku. Należy jednak w takim przypadku zastanowić się czy nie zezwala nam na to inny przepis, np. czy nie minęło 70 lat od śmierci twórcy i czy taka rzeźba nie należy w związku z tym do domeny publicznej.
Trzeba również podkreślić, iż prawo panoramy nie zezwala na wykorzystanie zdjęć budynków prywatnych, które zostały przez nas uwiecznione poprzez ominięcie różnego rodzaju zabezpieczeń, takich jak mury, ogrodzenia czy bramy. Jeżeli jednak jesteśmy w stanie uchwycić nawet prywatny budynek, ale z ogólnie dostępnego miejsca (jako fragment tła) nie ma z tym problemu.
Istotne kwestie
W prawie panoramy ważne jest również to, aby nie wykorzystywać filmowanych utworów do „tego samego użytku”, to znaczy by po ich uwiecznieniu nie zbudować następnie takiego samego budynku czy też nie wystawić takiej samej rzeźby.
Poza tym – korzystając z prawa panoramy – należy jeszcze pamiętać o paru innych istotnych kwestiach. Mianowicie, w różnych krajach prawo panoramy jest uregulowane nieco inaczej. Ciekawym przykładem może być Francja i przypadek wieży Eiffla. Sama wieża nie jest bowiem chroniona prawem autorskim, gdyż minęło 70 lat od śmierci jej twórcy, czyli Gustave Eiffela. Dlatego za dnia wieżę Eiffla można dowolnie filmować i fotografować. Dlaczego tylko za dnia? Ponieważ oświetlenie wieży Eiffla stanowi już utwór chroniony prawem autorskim. Nie jest zatem dozwolone robienie jej zdjęć czy też jej filmowanie dla celów komercyjnych w nocy, podczas gdy jest oświetlona. Analizując ten temat trzeba też zwrócić uwagę na prawo do prywatności i ochronę wizerunku. Filmując miasto i jego obiekty nie należy zatem pokazywać chociażby tablic, na których widnieją imiona i nazwiska mieszkańców (np. na domofonach) czy też publikować wizerunków osób znajdujących się i spacerujących po ulicach.
Bez względu na to, dobrze mieć świadomość, że instytucja prawa panoramy – wbrew niektórym błędnym przekonaniom – umożliwia komercyjne wykorzystanie zdjęć czy filmów miasta, a tym samym daje spore możliwości branży kreatywnej oraz eventowej. Nie trzeba zatem z tego typu działań i aktywności rezygnować. Wystarczy tylko pamiętać o kilku istotnych regułach.
-----------------------------------------------------------------------------------
1, E. Traple [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. J. Barta, R. Markiewicz, Warszawa 2011, s. 283
2, Stanisławska-Kloc [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. D. Flisak, Warszawa 2014, s. 526
Ewa Karwowska senior associate w kancelarii SKP Ślusarek Kubiak Pieczyk
Specjalizuje się w prawie własności intelektualnej, w szczególności w prawie autorskim oraz prawie reklamy. Posiada także doświadczenie w projektach z zakresu prawa autorskiego, obsługi prawnej filmów oraz reklam telewizyjnych. Współpracowała z największymi na rynku wytwórniami muzycznymi, producentami telewizyjnymi oraz dystrybutorami filmowymi.
